บอกเล่าประสบการณ์และ สิ่งที่พบในการปลูกผักหวานป่า

เรื่องการปลูกผักหวาน ผมขออนุญาต ท้าวความเดิมเสียก่อนนะครับ อาจจะยาวไปสักนิด แต่ผมคิดว่าเป็นพื้นความเชื้อของผมที่มีต่อการปลูกผักหวานป่า 
ผมเริ่มต้นด้วยการปลูกผักหวานป่าประมาณปี 47 หรืออาจจะก่อนหน้านั้นเพียงเล็กน้อย แต่ขอเล่าเท่าที่ผมจะจำได้นะครับ 
สาเหตุที่ผมอยากปลูกผักหวานป่า ก็คงไม่ต่างกับหลาย ๆ คนที่อยากปลูกในเว็บเกษตรพอเพียง และอีกหลาย ๆ ท่านที่ไม่ได้ผ่านเข้ามาในโลกของการสื่อสารไร้พรมแดนแห่งนี้  ผมเองไม่ใช่คนที่ชอบทานผักหวานป่าเท่าไหร่นัก แต่ด้วยความที่เกิดเป็นเด็กบ้านนอก เห็นชาวบ้านเก็บมาขาย เห็นเขาขายกันที่ตลาด และเห็นความนิยมรับประทานที่เป็นวัฒนธรรม (ไม่ต้องโฆษณาก็มีคนทาน) แรกเริ่มนั้นไม่เคยเห็นต้นมันเสียด้วยซ้ำไปว่าเป็นต้นอย่างไร เพราะเคยเห็นตอนที่แกงเรียบร้อยแล้วเท่านั้น  การเริ่มต้นการปลูกจริง ๆ นั้นเกิดจากการซื้อต้นกล้าตามงานกาชาด ร้านต้นไม้ รถขายต้นกล้า สมัยนั้นขายกล้าละ 2 บาท แล้วก็ไม่รู้ด้วยครับว่าต้นกล้าเหล่านั้นใช่ผักหวานป่าจริงหรือไม่  ทำอย่างนั้นทุก ๆ ปี เพราะไม่เคยเห็นว่ามันจะโตได้เลย นั้นคือเรื่องจริงก่อนปี 47 
แต่สิ่งที่ผมบันทึกความทรงจำเกี่ยวกับผักหวานป่า นั้นเริ่มต้นเมื่อ ปลายหน้าฝนปี 47 ซึ่งผมมีโอกาสไปทำงานที่จังหวัดเลย และต้องกลับบ้านเป็นประจำ แถวนั้นก็มีร้านค้าจำหน่ายต้นกล้าริมถนน มากมาย หลายชนิด ก็เลยอยากลองปลูกอีกครั้ง โดยการซื้อต้นกล้าจำนวน 50 ต้น มาทำการปลูก ผลปรากฏว่า จำนวนต้นกล้าที่ปลูกนั้นรอดตายและโตน้อยมาก ๆ และผมทำแบบนี้ หลายปีติดต่อกันมา ทุก ๆ ปี คนขายจะเห็นผมแวะ และซื้อต้นกล้าจำนวนมากขึ้นทุก ๆ ปี จนเขาถามว่าที่ปลูกทุกปีได้เก็บยอด หรือมีกี่ไร่แล้ว  ผมก็บอกไปว่าตายเรียบครับเหลือไม่กี่ต้น  จนคนขายสงสาร แล้วจึงพาผมไปดูต้นผักหวาน แล้วเล่าเรื่องราวของผักหวานป่า ช่วงเวลาการออกลูก การเพาะ การดูแลรักษา ซึ่งตอนนั้นผมเองก็ยังไม่รู้ว่าจะต้องทำอย่างไร มันถึงจะโต ..

จนมาถึงปี 55 ผมตั้งใจเต็มที่เลยว่า ผมจะเริ่มต้นปลูกผักหวานแบบเพาะเมล็ดตามคำแนะนำ ประกอบกับก่อนหน้านั้น มีการรื้อบ่ออ่างเก็บน้ำแถว ๆ บ้าน ได้ดินราคาถูกมาก เลยสั่งมาถมสระ และทุ่งนาบางที่ แต่ยังไม่ได้เตรียมว่าจะปลูกอะไร พอถึงสงกรานต์ปี 55 ผมกลับไปยังสวนต้นแม่พันธุ์ผักหวานป่าอีกครั้ง พร้อมกับเอาเมล็ดสุกมาทำตามคำแนะนำทุก ๆ อย่าง ผมปลูกผักหวานป่าจากเมล็ดประมาณ 10 กิโลกรัม ในพื้นสวนหลังบ้านทั้งหมด โดยไม่เลือกที่ดินว่าจะเป็นอย่างไร ทั้งผืนดินเดิม ที่เคยปลูกผักสวนครัว และพื้นที่สระและทุ่งนาที่ถมใหม่ ลงผักหวานทั้งหมด เรียกว่ามีที่ว่างตรงไหนก็ปลูกไปให้ทั่วพื้นที่ เพราะมีเมล็ดเยอะมาก ๆ 

ผลปรากฏว่า 
1.ผักหวานป่างอกอย่างสม่ำเสมอ ไม่ว่าจะเป็นพื้นที่เดิมที่ปลูกผักสวนครัว พื้นที่ถมใหม่ ผลไม่แตกต่างกันตอนงอก
2.เมื่อเวลาผ่านไปปลายหน้าฝน ต้นผักหวานป่าที่บริเวณพื้นที่ถมใหม่ โตอย่างต่อเนื่อง ใบใหญ่ และหนา ซึ่งผมเรียนตามตรงว่า เวลานั้นผมเองก็ยังตอบไม่ได้ด้วยซ้ำว่า ผักหวานป่านั้นมันโตได้เพราะสาเหตุอะไร ดินดีหรือเปล่า คำตอบก็คือ ก็ไม่ได้เป็นดินสมบูรณ์อะไร เป็นดินเหนียวก้นบ่อทั่วไป ที่ถมใหม่ 
3.พื้นที่ดินดาน ปลูกระยะแรกผักหวานโตได้ดี แต่พอเข้าหน้าแล้ง ผักหวานไปต่อไม่ได้และตายในที่สุด ทั้ง ๆ ที่เห็นแววโตอย่างชัดเจน

และเวลาผ่านไปเป็นปี ก็ยิ่งชัดเจนขึ้นเรื่อย ๆ เพราะพื้นที่เดิมที่เป็นดินดาน กับพื้นที่ถมใหม่  ตำแหน่งดินเดิมผักหวานโตช้ามาก นิ่ง ๆ แทบจะเท่าเดิม ส่วนแปลงที่ถมใหม่นั้น เป็นรูปสี่เหลี่ยมที่เต็มไปด้วยผักหวานที่โตแบบเห็นข้อแตกต่างชัดเจนมาก ทั้ง ๆ ที่ ใส่ปุ๋ยเหมือนกัน ให้น้ำเหมือนกัน 

พื้นที่ถมใหม่ 

พอเข้าปีที่ 2 สิ่งที่ทำให้ความเชื่อของผมชัดเจนขึ้นคือ ผักหวานป่าที่ปลูกและเติบโตในพื้นที่เดิมนั้น โตเพียงระยะแรก ไม่มีพัฒนาการใด ๆ ต่อจากปีที่ 1 และมีแนวโน้มตายเพิ่มขึ้น แต่กลับตรงกันข้ามในพื้นที่ถมใหม่ ต้นผักหวานป่า เติบโตแบบก้าวกระโดด 

และความเชื่อของผมชัดเจนยิ่งขึ้นเมื่อผมได้สังเกตจากสวนที่ 2 ที่พระยืนแห่งนี้ กล่าวคือ 
สวนพระยืน ผมค่อนข้างโชคดี ที่ผมไม่ต้องจัดการกับสภาพดิน ที่ดินเป็นดินร่วนปนดินเหนียว (ดินทาม) ซึ่งเต็มไปด้วยหญ้าคา หลังจากกำจัดหญ็าคาแล้ว ทั้งไถ ทั้งใช้ยาฉีด ทำให้รากหญ้าคา เน่า และสร้างความร่วนได้เพิ่มยิ่งขึ้น

ห้องทดลองที่ 2 

เดิมพื้นที่ สวนผักหวานป่าบ้านพระยืน สวนที่ 2 ของผมนี้ ผมบันทึกสภาพพื้นที่กายภาพทุก ๆ ด้านไว้ค่อนข้างมาก และคิดว่าสวนที่บุรีรัมย์นั้นมีข้อจำกัดเรื่องการบันทึกข้อมูลเพราะว่าความห่างไกล จึงไม่สามารถบันทึกการเติบโตได้มากนัก 

ครั้งแรกของสวนผักหวานป่าบ้านพระยืนนั้นผมมองเห็นโอกาสที่ผักหวานจะโตได้ดี ก็คือสภาพดินโดยรวมว่าเป็นดินร่วนปนดินเหนียว และยังคาดเดาไม่ได้ว่าจะโตมากหรือน้อยกว่าผักหวานป่าที่บุรีรัมย์ จนผมมาสังเกตโซนพื้นที่ ๆ ผักหวานโตได้ดีคือโซนนี้ 

นอกจากนี้แล้วยังพบว่าพื้นที่รอบข้างที่ไม่มีการบดอัด หรือถูกกดด้วยใบเกรดของรถไถ มีความโปร่ง หลวม แต่ก็พังทลายง่าย ต้นผักหวานป่าที่อยู่รอบข้างเติบโตดีเช่นกัน (ตำแหน่งเส้นสีเขียว)

ลองมาชมดูครับว่าสิ่งที่ผมสังเกตได้ จะตรงกับความเชื่อของผมหรือเปล่า 

ก่อนปลูก

หลังปลูก พื้นที่ตรงที่เกรดหน้าดินมาถมบริเวณสระเดิม เพื่อให้พื้นที่ปลูกเป็นรูปร่างตามที่ได้ออกแบบไว้ 

ส่วนพื้นที่ด้านขอบ ก็โตเช่นกัน

ปลูกผักหวานจากต้นพันธุ์เดียวกัน เก็บมาพร้อมกัน ลางเม็ดและผึ่งวันเดียวกัน ลงปลูกวันเดียวกัน คนปลูกคนเดียวกัน ปุ๋ยขี้้วัวจากคอกเดี่ยวกัน คลุมเข่งเหมือนกัน ได้ร่มเงาบ้างไม่ได้บ้างเหมือนกัน ให้น้ำเปิดวาล์วเดียวกัน จากบ่อบาดาลเดียวกัน แต่ลักษณะการโตแตกต่างกัน (ที่โตอย่างชัดเจน) เห็นได้ชัดว่าโตในพื้นที่ที่ดินหลวมโปร่ง อันเกิดจากการถมใหม่ หรือไม่ได้บดอัด .. ท่าน ๆ ที่อ่าน ว่าความเชื่อผม พอจะรับฟังได้หรือไม่  ขณะนี้ผมขอใช้คำว่าความเชื่อไปก่อนนะครับ เพราะไม่อาจเป็นสูตรหรือทฤษฏีจนกว่าหลาย ๆ ท่านจะร่วมพิสูจน์ไปด้วยกัน .. ยังไม่ได้เข้าเรื่องหลุมปลูกนะครับ เดี๋ยวเย็น ๆ ผมมาเล่าต่อครับผม .